94. Пытанні і заданні да раздзела
1. Ахарактарызуйце асаблівасці лірыкі як літаратурнага роду.
Лірыка адлюстроўвае жыццё праз пачуцці аўтара, ставячы эмоцыі і перажыванні на першы план. Лірычныя творы звычайна не маюць сюжэта і пішуцца ў форме маналогу, дзе кожнае слова мае асаблівае значэнне. Лірыка раскрывае ўнутраны свет чалавека, выкарыстоўваючы рытм, рыфму і разнастайныя сродкі мастацкай выразнасці, такія як эпітэты, параўнанні, метафары і гіпербалы.
2. Як звязаны паміж сабой народныя песні і лірычная паэзія? Чаму фальклорную песню называюць вытокам, асновай літаратурных лірычных твораў?
Народныя песні з’яўляюцца вытокам лірычнай паэзіі, бо яны адпавядалі патрэбе чалавека ў выяўленні пачуццяў і перажыванняў. У старажытнасці мастацтва было адзіным і спалучала ў сабе танец, гульню, музыку і словы, дзе вядучую ролю адыгрываў рытм. Народныя песні перадаваліся вусна, і ў памяці пакаленняў заставаліся самыя яркія варыянты, што адшліфаваны народнай мудрасцю і талентам.
3. Якія віды (тэматычныя групы) можна вылучыць сярод лірычных твораў? Прывядзіце прыклады вершаў.
Сярод лірычных твораў можна вылучыць чатыры асноўныя тэматычныя групы: грамадзянскую, філасофскую, пейзажную і інтымную лірыку. Напрыклад, да грамадзянскай лірыкі можна аднесці верш «Спадчына» Янкі Купалы, да філасофскай — верш «Шчасце», да пейзажнай — урывак з паэмы «Сымон-музыка» Якуба Коласа, а да інтымнай — «Раманс» Максіма Багдановіча.
4. Назавіце вядомыя вам жанры лірыкі.
Ода, элегія, раманс і санет.
5. Якія класічныя формы верша вам вядомы? Чаму яны існуюць на працягу стагоддзяў і папулярныя сёння?
Трыялет, санет і актава. Яны існуюць на працягу стагоддзяў і папулярныя сёння, бо валодаюць дакладнымі патрабаваннямі да кампазіцыі і рыфмы, што дазваляе ствараць гарманічныя і прыгожыя творы.
6. Выканайце тэст да раздзела «Лірычныя жанры».
1) «Пахне чабор» П. Броўкі — інтымная лірыка; «Шчасце» М. Танка — філасофская лірыка; «Спадчына» Я. Купалы — грамадзянская лірыка.
2) «светлы пыл» — эпітэт; «а дзяўчаты, як дождж залаты» — параўнанне; «край роды, край прыгожы» — інверсія.
3) Янка Купала.
4) «Слуцкія ткачыхі».
5) Метафара.
6) Грамадзянская лірыка.
7) «Верасень» М. Башлакова; «О, край родны, край прыгожы!..» Я. Коласа.
8) Старонкай Роднаю.
9) доля такая ў нас.
10) Чарней ад Вашых чорных кос.
11) А. Вярцінскі «Жыццё даецца, каб жыццё тварыць...»; М. Танк «Шчасце».
12) няпраўда.
13) праўда.
14) М. Багдановіч «Слуцкія ткачыхі»; У. Караткевіч «Беларуская песня».
15) А. Куляшоў «Бывай...»; М. Багдановіч «Раманс».
16) Элегія.
17) Інверсія.
18) Лірычны герой.
19) Васьмірадковы верш, у якім чацвёрты і восьмы радок паўтараюць першы, а сёмы радок – другі — трыялет; Васьмірадковы верш, шэсць першых радкоў у якім звязаны перакрыжаванай рыфмоўкай, а два апошнія – сумежнай (аб аб аб вв) — актава; Лірычны верш з 14 радкоў, у якім радкі звычайна рыфмуюцца ў пэўным парадку (часцей за ўсё абба абба ввг дгд) — санет.
20) Вершы-развагі пра сэнс чалавечага жыцця, шчасце і пад — філасофская лірыка; Лірычныя творы пра каханне, дружбу, сямейныя ўзаемаадносіны — інтымная лірыка; Творы на актуальную сацыяльна-палітычную тэматыку — грамадзянская лірыка.
7. Што збліжае лірыку і музыку, лірыку і жывапіс? Прывядзіце прыклады ўзаемасувязі розных відаў мастацтва.
Лірыку і музыку збліжае рытм, інтанацыя і меладычнасць, якія надаюць творам эмацыянальную выразнасць. Лірыка і жывапіс звязаны праз вобразнасць і здольнасць перадаваць настроі і пачуцці. Напрыклад, у лірычных вершах часта выкарыстоўваюцца метафары і эпітэты, якія ствараюць яркія вобразы, падобныя на жывапісныя карціны.
8. Разгадайце аўдыякрыжаванку «Песні на словы беларускіх паэтаў».
1) Максім Багдановіч
2) Рыгор Барадулін
3) Аркадзь Куляшоў
4) Уладзімір Караткевіч
5) Максім Багдановіч
6) Аркадзь Куляшоў
7) Янка Купала
9. Падрыхтуйце водгук на верш, які вам найбольш запомніўся, уразіў вас. Пастарайцеся перадаць сваё захапленне творам, раскрыць сакрэт яго мастацкай дасканаласці, абапіраючыся на вобразна-выяўленчыя сродкі, і растлумачыць, чаму ён вам спадабаўся. Узорам для вас няхай будзе артыкул «Пра верш “Слуцкія ткачыхі”».
Верш «Спадчына» Янкі Купалы ўразіў мяне сваёй глыбокай любоўю да Радзімы і трывогай за яе будучыню. Паэт выкарыстоўвае багатыя вобразы, такія як «вясеннія праталіны» і «бусел клёкатам», якія перадаюць прыгажосць і непаўторнасць беларускай прыроды. Асабліва кранальным з'яўляецца апісанне спадчыны, якая «завецца ж спадчына мая ўсяго Старонкай Роднаю». Гэты верш спадабаўся мне сваёй шчырасцю і патрыятызмам, а таксама здольнасцю выклікаць у чытача пачуццё гонару за сваю краіну.