237-238

1. Як пісьменніку ўдалося наблізіць нас да тых даўно мінулых часоў?

Пісьменнік выкарыстоўвае маляўнічыя апісанні прыроды, бытавых падрабязнасцей, а таксама мову і паводзіны персанажаў, што дазваляе нам занурыцца ў атмасферу тых часоў. Акрамя таго, дэталізаваныя замалёўкі побыту, зброі, адзення і архітэктуры дапамагаюць уявіць жыццё людзей таго перыяду.

2. Чым адрозніваецца апісанне падзей у мастацкай і навуковай літаратуры?

• Дзе адлюстраванне жыцця маляўнічае, зрокава-нагляднае, поўнае бытавых падрабязнасцей, дэталей? Дзе яно перадаецца толькі ў асноўных падзеях, фактах, лічбах?

Гэта адлюстроўваецца ў мастацкай літаратуры. У навуковай літаратуры апісанне перадаецца толькі ў асноўных падзеях, фактах, лічбах.

• Ці мог пісьменнік ведаць пра гэтыя падрабязнасці? Калі не мог, то якім чынам ён усё гэта ўзнаўляе, паказвае? Назавіце герояў твора, якія з’яўляюцца сапраўднымі гістарычнымі асобамі, і тых, што створаны толькі фантазіяй пісьменніка.

Пісьменнік не мог ведаць усіх падрабязнасцей, таму ён выкарыстоўвае сваю фантазію і даследаванні, каб узнаўляць і паказваць атмасферу таго часу. Героямі твора, якія з’яўляюцца сапраўднымі гістарычнымі асобамі, могуць быць, напрыклад, князь Вячка і епіскап Альберт, а тыя, што створаны толькі фантазіяй пісьменніка, гэта, напрыклад, Халадок або Грыкша.

• Дзе апісанне падзей больш дакладнае, лагічнае, паслядоўнае — у навуковым творы або ў мастацкім?

У мастацкім творы апісанне падзей больш дакладнае, эмацыянальнае і пранікнёнае, чым у навуковым.

• Ці разыходзіцца мастацкі паказ з навуковым у выяўленні галоўнай сутнасці падзей, што адбыліся ў далёкім мінулым? У чым?

Мастацкі паказ не павінен разыходзіцца з навуковым у выяўленні галоўнай сутнасці падзей, хоць і можа адрознівацца ў дэталях і інтэрпрэтацыі.

3. Прачытайце дыялог і прыгадайце літаратурных герояў (трэнажор па творы Леаніда Дайнекі «Меч князя Вячкі»). Як характарызуюць гераіню словы, з якімі яна перадае меч князю?

Словы Дабранегі характарызуюць яе як жанчыну, якая шчыра верыць у мужнасць і сілу духу свайго мужа. Яна выказвае падтрымку і веру ў яго, натхняючы князя на дзеянні і аддаючы меч з словамі аб моцы душы і мяча. Яе словы «Святая Сафія глядзіць на цябе і чакае перамогі» паказваюць, што яна разумее важнасць таго, што адбываецца, і адчувае адказнасць за лёс свайго народа. Гэтыя словы таксама адлюстроўваюць рэлігійныя погляды таго часу, калі людзі верылі ў заступніцтва святых.

4. Ахарактарызуйце князя Вячку. Якую ролю адыгрываюць пейзажныя замалёўкі, успаміны, сны князя ў абмалёўцы яго вобраза? Як праз адносіны да дачкі Соф’і аўтар паказаў Вячку — абаронца роднай зямлі і бацьку?

Князь Вячка прадстаўлены як мужны і адважны воін, адданы абароне сваёй зямлі, а таксама чулы і любячы бацька. Пейзажныя замалёўкі, успаміны, сны адыгрываюць важную ролю ў абмалёўцы яго вобраза, паказваючы яго як слажаную асобу з багатым унутраным светам.

5. Разгледзьце ілюстрацыі да твора, якія зрабіў Уладзімір Лукашык (гл. с. 231, 233). Ці ўдалося мастаку, на ваш погляд, перадаць сродкамі графікі эмацыянальную атмасферу літаратурнага твора? Ці адчулі вы адносіны мастака да сваіх герояў?

На мой погляд, мастаку ўдалося перадаць эмацыянальную атмасферу літаратурнага твора. Адносіны мастака да сваіх герояў адчуваюцца праз дэталізацыю малюнкаў і выразныя эмоцыі на тварах персанажаў.

6. Падзяліце герояў твора на абаронцаў Кукейноса і ворагаў-крыжакоў (трэнажор «Літаратурныя героі твора Леаніда Дайнекі “Меч князя Вячкі”»). Якія адносіны ў вас выклікаюць тыя і другія?

Абаронцы Кукейноса выклікаюць павагу і сімпатыю, бо яны адлюстроўваюцца як смелыя і адданыя сваёй зямлі людзі, якія гатовыя абараняць свой край да апошняга. Іх характары і ўчынкі ўтвараюць вобраз мужных і чэсных воінаў, якія паважаюць сваю гісторыю і культуру.

Натоміст ворагі-крыжакі (тэўтоны) выклікаюць непрыязныя адносіны, бо ў літаратурным творы іх дзеянні падаюцца як падступныя і здрадніцкія. Яны паказаны як агрэсары, якія здольныя на здраду і злоўжыванне ўладай, якія імкнуцца заваяваць і падпарадкаваць сабе чужыя землі.

7. Параўнайце Вячку і яго дружыннікаў, з аднаго боку, і персанажаў з лагера тэўтонаў (рыцар Данііл, граф Пірмонт, епіскап Альберт) — з другога. Як характарызуюцца прадстаўнікі гэтых лагераў у мастацкім і навуковым творах (з вучэбнага дапаможніка па гісторыі)?

Вячка і яго дружыннікі характарызуюцца як адважныя, чэсныя і адданыя сваёй роднай зямлі, у той час як персанажы з лагера тэўтонаў паказаны як падступныя, хітрыя і здольныя на здраду. У мастацкім творы яны адлюстроўваюцца праз свае ўчынкі і дыялогі, а ў навуковай літаратуры — праз факты і гістарычныя дадзеныя.

8. Вызначце ролю гістарызмаў у творы (звярніце асаблівую ўвагу на спасылкі ў тэксце). Разгадайце крыжаванку (Леанід Дайнека. «Меч князя Вячкі»).

Гістарызмы дапамагаюць стварыць аўтэнтычную атмасферу таго часу. Яны даюць чытачу магчымасць лепш зразумець культурныя, сацыяльныя і гістарычныя асаблівасці эпохі, у якой адбываюцца падзеі. Гістарызмы дазваляюць прадставіць рэчаіснасць мінулага, выявіць асаблівасці мовы, побыту, паводзін герояў, якія дапамагаюць чытачу занурыцца ў той перыяд.

Крыжаванка:

1. Забаролы (умацаванне вакол крэпасці).
2. Дзецкі (старшы дружыннік).
3. Знузнікі (разведчыкі, аднак у тэксце іх апісваюць як "дзецкіх").
4. Сонцаварот (мера часу, роўная аднаму году).
5. Карачун (бог смерці ў старажытных беларусаў).
6. Паходня (факел).
7. Рубон (`кліч` у тэксце не выкарыстоўваецца, але гэта можа быць сінонімам баявога клічу: быць гатовым да бітвы, атакі).
8. Лучнікі (стральцы з лука).
9. Кальчуга (ваеннае, абарончае адзенне, рубашка з металічных кольцаў).
10. Кнехт (тэўтонскі наёмны воін).
11. Валка (бойка, бітва).
12. Капітул (рада, нарада кіраўнікоў царквы).
13. Сядміца (тыдзень, сем дзён).
14. Меса (богаслужэнне).
15. Біла (прыстасаванне, каб падаваць сігнал трывогі, біць трывогу).

9. Для самастойнага выканання.