230-231. Магіла льва
1. На якія пытанні спрабуе знайсці адказ аўтар?
Аўтар спрабуе знайсці адказы на пытанні пра прычыны трагічных падзей у жыцці галоўнага героя, Машэкі, і пра тое, як паходжанне і гісторыя месцаў адбіваюцца ў лёсах людзей і ў іх памяці.
2. Знайдзіце ў пачатку паэмы апісанне пушчы, якое падрыхтоўвае нас да трагічных падзей у творы.
«Над быстрым Днепрам, дзе сягоння стаяць Магілева муры, драмала пушча ў сотні гоняў, змагала громы і віхры. На дрэва дрэва нагінала, адно к другому прыгняла, сукі з сукамі пасплятала і з ветрам гутарку вяла».
3. Якім быў Машэка ў юнацтве? Знайдзіце ў пачатку твора эпітэты, якія найбольш выразна вызначаюць яго характар.
«Асілкам гэтакім ад роду Машэка быў у сваёй радні, — дзіцём нясці ўжо мог калоду, якой трох сталых — не маглі. Але хоць сілу меў такую, — нікому крыўды не рабіў, — натуру меў ён залатую, як бы ягнём, патульны быў».
4. Што змяніла, зламала Машэку? Якім ён стаў? Пацвердзіце свае словы ўрыўкамі з тэксту. Ці можна апраўдаць тыя зверствы, якія чыніў Машэка?
Машэку зламала каханне да Наталькі і яе здрада: «Была прычынаю дзяўчына, Машэка згінуў праз яе». Ён стаў разбойнікам, які чыніў зверствы, «асілак, што рваў дзярэўе з каранём, ў руках яе стаў як апілак».
Не, гэтыя зверствы не могуць быць апраўданыя, хоць і адбіваюць яго болю і пакуты.
5. Як змяніліся адносіны паэта да свайго героя? Як ён цяпер называе Машэку?
Паэт называе Машэку «разбойнікам страшным на ўвесь мір», «разбойніка», выказвае асуджэнне ягоных дзеянняў, але таксама паказвае яго трагедыю.
6. Вызначце самы напружаны момант у развіцці сюжэта.
Самы напружаны момант — калі Наталька забівае Машэку, калі спаў з ёю, ўзяла ў яго з-пад галавы нож і ўтапіла ў шыі соннай.
«Паціху ўстала, нож агромны
Ўзяла ў яго з-пад галавы
I утапіла ў шыі соннай,
Ды той застаўся йшчэ жывы.
Яна другі раз замахнула
I трэці раз перавяла, —
Яго і жылка не дрыгнула, —
Душа ад цела адышла.»
7. Прачытайце словы, у якіх Янка Купала, адступаючы ад сюжэта, разважае пра страшную сілу помсты. Якое значэнне ў творы мае гэта лірычнае адступленне, як яно характарызуе самога паэта?
«Што ёсць на свеце горш ад помсты, што знойдзеш ад яе страшней». Гэта адступленне паказвае, што помста, па думку паэта, з'яўляецца адной з найбольш разбуральных і разрушальных сіл у жыцці чалавека. Гэта адлюстроўвае глыбокае разуменне паэтам чалавечай псіхалогіі і маральны аспект яго творчасці.
8. Якой вам уяўляецца Наталька? З дапамогай якіх параўнанняў, эпітэтаў стварае аўтар яе партрэт?
Наталька з'яўляецца персанажам з складаным лёсам, якая спачатку была прадстаўлена як прыгожая і чыстая, але праз ўплыў знешніх абставін здраджае сваю першую любоў. Аўтар выкарыстоўвае параўнанні і эпітэты, як «грудзямі, шчочкамі, вачыма, як мак, між макамі цвіла» для стварэння яе партрэта.
9. Прачытайце ўзнёслыя словы, якія знайшоў паэт, каб перадаць прыгажосць і сардэчнасць беларускіх дзяўчат. Якое пачуццё аўтара заключана ў гэтых словах?
«О, шмат прыгожанькіх дзяўчатаў старонцы нашай Бог прыдбаў!» Аўтар выказвае глыбокую павагу і захапленне прыгажосцю і дабратой беларускіх дзяўчат, іх непаўторнай унутранай красой.
10. У чым, на думку паэта, прычына здрады Наталькі? Асуджае ён дзяўчыну ці шкадуе?
Паэт лічыць, што прычына здрады Наталькі — гэта яе выбар, уплыў вонкавых абставін і патрабаванні грамадства. У тэксце адчуваецца і шкадаванне да яе, паколькі яна стала ахвярай сваіх абставін, але ў той жа час і асуджэнне за яе паступак.
11. Як паставіліся да ўчынку Наталькі людзі? Якую ацэнку ён выклікае ў вас?
Людзі прынялі ўчынак Наталькі як вызваленне ад разбойніка, яе віталі добрай чэсцю. У мяне гэты ўчынак выклікае супярэчлівыя адчуванні: з аднаго боку, гэта адвага і вызваленне ад тырана, з другога — гэта здрада і забойства, якія заўсёды патрабуюць маральнага асуджэння.
12. Вылучыце рысы эпасу і лірыкі ў творы.
Эпічныя рысы ў творы прадстаўлены шырокім апісаннем падзей, гісторыяй Машэкі і яго трагічным лёсам, бітвамі і змаганнямі. Лірычныя рысы выяўляюцца ў адступленнях аўтара, яго разважаннях пра любоў, помсту, прыгажосць і сардэчнасць беларускіх дзяўчат.
13. Растлумачце сэнс назвы твора. У якіх яшчэ вядомых вам фальклорных творах тлумачылася паходжанне назваў мясцін? Што збліжае паэму «Магіла льва» з легендамі?
Назва твора «Магіла льва» сімвалізуе памяць пра Машэку, які, нягледзячы на свае злачынствы, застаўся ў памяці народа як моцны і выдатны чалавек, «львом». Гэта нагадвае легенды і міфы, дзе таксама часта з'яўляюцца гісторыі пра паходжанне назваў мясцін. Збліжэнне з легендамі заключаецца ў міфалагізацыі гісторыі, персанажаў і месцаў, прыданні ім асаблівага, часам містычнага значэння.
14. Разгледзьце ілюстрацыі Арлена Кашкурэвіча, Васіля Шаранговіча да паэмы «Магіла льва». Знайдзіце ў тэксце словы, якія можна выкарыстаць у якасці назвы да іх.
На першай ілюстрацыі Арлена Кашкурэвіча можна ўбачыць здрадніку, які забіваецца з воўкам, побач з імі стаіць жанчына і вершнік на коні. Гэтая сцэна можа вызначацца словамі з тэксту: «Але не ўспеў і азірнуцца, як на зямлі няжыў ляжыць; Машэка доўбняй замахнуцца яшчэ на некага спяшыць...».
На другой ілюстрацыі Васіля Шаранговіча можна ўбачыць моцнага чалавека, які, здаецца, слухае або глядзіць на птушак у лесе. Гэта можа адпавядаць апісанню Машэкі ў паэме: «Асілкам гэтакім ад роду Машэка быў у сваёй радні, – дзіцём нясці ўжо мог калоду, якой трох сталых – не маглі...».
15. Выконваецца самастойна.
16. Чым паэма Янкі Купалы «Курган» блізкая па настроі, адносінах да мінуўшчыны, выкарыстанні фальклорных прыёмаў і вобразаў да паэмы «Магіла льва»?
Паэма «Курган» і «Магіла льва» злучаюцца агульнымі мотывамі памяці пра мінулае, павагі да гісторыі і культуры, а таксама выкарыстаннем фальклорных элементаў і вобразаў для стварэння глыбокага і магутнага аповеду пра народ і яго герояў.