201-202

1. Калі адбываюцца падзеі, адлюстраваныя ў творы? Што гэта быў за час? Як пра гэта апавядае аўтар?

Падзеі адбываюцца ў час пасляваенных гадоў, калі людзі жылі ў даволі складаных умовах, прымушаныя былі змагацца за сваё выжыванне. Аўтар апісвае гэты час як перыяд, калі ўзнікаюць новыя праблемы, але таксама і новыя магчымасці.

2. Якой вы ўяўляеце Ірку? Чым так вабіць яе прырода? Раскажыце пра свет захапленняў дзяўчынкі.

Ірка – дзяўчынка, якая любіць прыроду і палюе за аленямі. Яна захапляецца прыгажосцю лесу, радуецца ад сустрэч з жывёламі, адчувае сябе часткай гэтага свету.

3. Прыгадайце эпізод сустрэчы Іркі з аленямі. За што палюбіла іх дзяўчынка? Як дапамагала яна рагатаму і яго сям’і ратавацца ад голаду?

Ірка дапамагала аленям выжыць, карміла іх буракамі і хлебам. Яна палюбіла іх за іх прыгажосць, дзікую прыроду і за тое, што яны сталі для яе сябрамі.

4. Якія душэўныя якасці Іркі праявіліся ў адносінах да аленяў?

Ірка паказана спагаднай, чулай і добразычлівай дзяўчынай. Яна клапоціцца аб жывёл і гатова рызыкнуць сваім здароўем, каб дапамагчы ім.

5. Што здарылася з рагатым? Якія адносіны да гэтага меў бацька Іркі? Ці ёсць апраўданне яго ўчынку?

Рагатага забіў бацька Іркі, які прадаў яго мяса, каб купіць быка. Ёсць апраўданне ягонага ўчынку – неабходнасцю выжыць у цяжкія часы, але яно таксама выяўляе канфлікт паміж маральнымі перакананнямі і рэальнай сітуацыяй.

6. Якімі паказаны адносіны дзяўчынкі з маці? Чаму, на вашу думку, жанчына не разумела сваю дачку?

Адносіны дзяўчынкі з маці паказаны як складаныя. Маці не разумее захапленняў дачкі, больш засяроджаная на побыце і выжыванні.

7. Прасачыце, як паказвае Іван Пташнікаў перажыванні дзяўчынкі, як перадае яе стан у крытычнай сітуацыі.

Пісьменнік падрабязна апісвае псіхалагічныя перажыванні Іркі, яе страхі, надзеі і роспачы. Аўтар перадае яе стан у крытычнай сітуацыі, калі яна адчувае сябе самотнай і бездапаможнай.

8. Хто вінаваты ў хваробе Іркі?

У хваробе Іркі вінаваты не толькі бацька, але і сама Ірка, якая рызыкавала сваім здароўем.

9. Вызначце ролю малюнкаў прыроды ў творы. Прывядзіце прыклады з тэксту.

Малюнкі прыроды ў творы адыгрываюць важную ролю, яны ствараюць асаблівы настрой, атмасферу.

10. Разгледзьце на форзацы 2 вучэбнага дапаможніка рэпрадукцыю карціны Галіны Шапялевіч «У пушчы». Якім паўстае свет прыроды на мастацкім палатне? Што сугучнае ва ўспрыманні пушчы і яе жыхароў мастаком і пісьменнікам? Звярніце ўвагу на будову карціны, яе вобразы, асобныя дэталі, фарбы, агульны настрой. Знайдзіце ў тэксце і зачытайце радкі, якія, на вашу думку, найбольш адпавядаюць сюжэту карціны.

На карціне мы бачым зімовы лясны пейзаж з аленямі, якія з`яўляюцца галоўнымі фігурамі. Алені стаяць на снежным полі, асветленым бледна-жоўтым святлом ўзыходзячага або заходзячага сонца, ствараючы мяккі і цёплы настрой. Фонавая частка карціны запоўнена заснежанымі дрэвамі, якія маюць сіне-белыя адценні, якія падкрэсліваюць халоднасць і чысціню зімовай прыроды. Кампазіцыя раскрывае супакаенне і супакаенне сцэны, падкрэсліваючы прыгажосць і гармонію прыроды.

Гэтая карціна сугучна апісанню прыроды ў тэксце, дзе аўтар з асаблівай пяшчотай і любоўю расказвае пра беларускія лясы, алені і іншых насельнікаў. Мяккае святло і колеры, выкарыстаныя мастаком, адлюстроўваюць падобныя адценні і настроі, якія існуюць у аповядзе.

Адпаведнымі радкамі з тэксту, якія адпавядаюць сюжэту карціны:

«Увосень у Бярэзавец злятаюцца сарокі і сіваваронкі. Сарок Ірка не любіла: яны зладзеі і стракочуць без аддухі, лезуць на двор у карытца да парасяці, хоць тады яны і «варожаць на госця», як кажа маці. Нехта ж выдумаў — сарок дык тых хоць ты палкай гані, а гасцей з той пары, як пераехалі ў Бярэзавец, ні разу не было.»

11. Якую галоўную думку выказаў пісьменнік у творы? Ці блізкая вам яго пазіцыя?

Галоўная думка твору заключаецца ў тым, што чалавек павінен берагчы і абараняць прыроду, жывёл, бо яны таксама маюць права на жыццё. Пазіцыя аўтара здаецца блізкай, бо ён заклікае да адказнасці перад прыродай.

12. Падзяліце твор на часткі, дайце назву кожнай з іх. Падрыхтуйце сціслы план апавядання, выкарыстайце яго для вольнага пераказу (як запомнілася).

1) Лета і прыгоды Іркі з аленямі
2) Хвароба і забойства рагатага
3) Пошукі Іркі і яе хвароба
4) Ірка знаходзіць аленяў і пачуццё віны бацькі.

13. Прыдумайце больш аптымістычны фінал апавядання. Абгрунтуйце яго верагоднасць. Ці магло б скласціся інакш жыццё Іркі, калі б алені з яе дапамогай перажылі галодную зіму і засталіся ў пушчы? Пафантазіруйце пра далейшае развіццё падзей. Якой магла б вырасці дзяўчынка, дзе б яна жыла, чым захаплялася б?

Аптымістычны фінал апавядання мог бы быць такім: пасля цяжкай зімы і выпрабаванняў Ірка ачуняла і стала яшчэ мацней і адважней. Яе бацька, бачачы, як цяжка яму даводзіцца забіваць аленя і як гэта дзейнічае на Ірку, перастаў паляваць на жывёлін. Урок, які ён засвоіў, змяніў яго адносіны да прыроды і жывёл. Замест гэтага сям'я знайшла іншыя спосабы выжыць, магчыма, займаючыся сельскай гаспадаркай ці ручной працай.

Імавернасць такога фіналу залежыць ад здольнасці персанажаў пераацаніць свае дзеянні і прыняць мудрыя рашэнні. Хоць барацьба за выжыванне прымусіла многіх людзей дзейнічаць недарэчна, гісторыя паказвае, што перамены магчымы, калі ёсць жаданне і разуменне.

Калі б алень і Ірка перажылі зіму, дзяўчынка магла б вырасці актыўнай абаронцай прыроды. Магчыма, яна стане валанцёрам у арганізацыях па ахове дзікай прыроды ці нават стане лесніком. Жывучы сярод прыроды, ёй падабалася назіраць за жывёламі і даведвацца пра іх, рабіць нататкі і маляваць карцінкі. Ірка таксама магла б заняцца аднаўленнем лясоў і асветай мясцовай супольнасці аб важнасці захавання біяразнастайнасці.

14. Разгадайце рэбус, выканайце заданне па тэме.

Рэбус: рагаты.

Выберыце з воблака слоў геаграфічныя назвы, якія згадваюцца ў апавяданні. – Бярэзавец, Ліпнікі, Вілія, Палік, Аўгустоўскія лясы.

Дзе жыла Ірка з бацькамі? – Ірка з бацькамі жыла ў Бярэзавец, кіламетра паўтара ад вёскі, ля ракі Бярэзаўкі. 

Як выглядала мясцовасць у наваколлі? – Мясцовасць у наваколлі была лясістай.

Як называлася пушча? – пушча Палік.