33-34

1. Як выглядала крынічка з абрывістага берага Дзвіны? Прачытайце яе апісанне. Назавіце дзеясловы, якія дапамагаюць уявіць яе зменлівасць і рухомасць.

Крынічка з абрывістага берага Дзвіны была відавочная з кручы ў якасці светлага люстэрка, якое варушылася, пералівалася цераз ніжэйшы край. Імклівыя струменьчыкі праклалі ў траве і прыбярэжным пяску раўчукі да Дзвіны. Дзеясловы, якія дапамагаюць уявіць зменлівасць і рухомасць крынічкі: "варушылася", "пералівалася", "булькатала", "бурліць", "плюскоча", "пераліваецца", "сцякае".

2. Чым вабіла крынічка Петрыка?

Крынічка вабіла Петрыка сваёй крыштальнай чысцінай вады, якая давала бадзёрасць і сілу. Петрык піў ваду з крынічкі, глядзячы на дне, як варушаюцца жвір і каменьчыкі, і слухаў, як плюскоча крынічка, быццам яна размаўляла з ім.

3. Якой памятае крынічку стары Нічыпар? Перакажыце эпізод, у якім раскрываюцца лекавыя ўласцівасці крынічнай вады. У адказе абапірайцеся на эпіграф да твора.

Стары Нічыпар памятае крынічку змалку. Паводле яго, яна амаль не змянілася за доўгія гады — такая ж, як і даўней, празрыстая і гаманлівая. Ён казаў, што вясновай яснай раніцай можна ўбачыць, як птушкі кружацца над ёй, любуючыся сабой, як у люстэрку. І калі які злы паляўнічы-браканьер параніць у лесе лася, дык лось прыходзіць сюды, п’е з крынічкі, і рана неўзабаве загойваецца. Гэтае адпавядае эпіграфу да твора "Прыпаў да крыніцы, здароўя напіўся", падкрэсліваючы лекавыя ўласцівасці вады. 

4. Вызначце мастацкую ідэю ўрыўка з апавядання, падмацуйце вашы разважанні адпаведнымі радкамі.

Ідэя ўрыўка з апавядання заключаецца ў бессмерці і пастаянстве природы, у яе незменнасці і гармоніі, а таксама ў тым, што вада — гэта зыход жыцця. Цяпер яна "бурліць, плюскоча", "імклівымі ручайкамі пераліваецца, сцякае з яе ў Дзвіну крыштальная вада". І "калі Петрык праходзіць ці спыняецца каля яе, яму здаецца, што яна расказвае нешта нязнанае, таямнічае. І яшчэ — што яна жывіць Дзвіну, і каб не было такіх крынічак, не было б і той прыгажосці, якой дыхае светлаплынная Дзвіна з яе раскошнымі, гаманлівымі берагамі".

5. Чым адрозніваецца ўрывак з празаічнага твора ад папярэдняга верша на тую ж тэму? Падумайце, ці можна ў празаічнай мове выдзеліць такія ж, як у вершаванай, роўныя па колькасці складоў часткі, радкі. Ці ёсць у ёй сугучныя словы, рыфмы?

Урывак з празаічнага твора адрозніваецца ад папярэдняга верша на тую ж тэму больш дэталізаваным і падрабязным апісаннем, а таксама болей шырокім кантэкстам. У празаічнай мове выдзеліць такія ж, як у вершаванай, роўныя па колькасці складоў часткі, радкі цяжка, але можна знайсці сугучныя словы, такія як "гаманлівая" і "глыбінь". Рыфмы ў празаічнай мове з'яўляюцца рэдка і звычайна не ўтвараюць суцэльнай структуры, як у вершаванай мове.

6. Як лепш чытаць гэты тэкст: эмацыянальна, з выразным захапленнем ці спакойна, разважліва? Чаму?

Гэты тэкст лепш чытаць спакойна, разважліва. Тэкст напоўнены дэталізаванымі апісаннямі і медытацыйнымі вобразамі, якія патрабуюць увагі і пагружэння.

7. З дапамогай якіх выяўленчых сродкаў ствараецца замалёўка крынічкі? Вызначце іх ролю ў тэксце.

Для стварэння замалёўкі крынічкі выкарыстоўваюцца такія выяўленчыя сродкі, як метафары ("люстэрка", "жывіць Дзвіну"), эпітэты ("стромкая карычневая сцяна", "схілам шаўкавіста-зялёным"), аўтарскія ацэнкі ("празрыстая і гаманлівая"). Яны дапамагаюць стварыць яскравыя візуальныя вобразы і перадаць настрой тэкста.

8. Разгледзьце рэпрадукцыю карціны Вітольда Бялыніцкага-Бірулі «Зялёны май». Звярніце ўвагу на настраёвасць, агульную прыгажосць пейзажу і на тое, як перададзена мастаком хараство ляснога возера. Якія радкі з твора Тараса Хадкевіча можна выкарыстаць для апісання мастацкага палатна?

Радкі "Імклівымі ручайкамі пераліваецца, сцякае з яе ў Дзвіну крыштальная вада, і магутная задумлівая рака нібы прыслухоўваецца да яе гоману, булькату" можна выкарыстаць для апісання палатна Вітольда Бялыніцкага-Бірулі «Зялёны май».

9. Паспрабуйце напісаць замалёўку пра ручэй, крынічку, раку ці возера, падобную да гэтага твора. Выкарыстайце ўжытыя аўтарам дзеясловы, якія перадаюць рух вады («бурліць», «плюскоча», «пераліваецца», «сцякае», «булькоча», «варушыцца»), а таксама прыметнікі-азначэнні, якія характарызуюць якасць вады і самой крынічкі («сцюдзёная», «смачная», «празрыстая», «крыштальная», «гаманлівая»).

У глыбіні дрэўнага лесу, сярод вялікіх дубоў і шумных бяроз, хаваецца невялікая крынічка. Яна бурліць і плюскоча, нібыт гутарка з тымі, хто здолея знайсці яе ў гэтым зялёным царстве. Крынічка нібы жывае сваім уласным жыццём, струменікі вады варушацца і пераліваюцца, пастаянна змяняючы свой шлях і фарму.

Вада ў крынічцы сцюдзёная, смачная і пры тым празрыстая, нібыт крышталь. Можна бачыць, як на дне варушаюцца маленькія каменьчыкі і жывецца сваё невялікае, але такое ж цікавае жыццё. Пры піцці вады адчуваеш, як у цябе прыбавілася бадзёрасці і сілы, нібыт крынічка перадала табе частку сваёй энергіі.

Гаманлівы шум вады запаўняе ўсё навакольнае прастору, і здаецца, што крынічка размаўляе з табой, расказвае сваю гісторыю, якая ўтоплена ў глыбіны вякоў. І нават калі ты адыходзіш, гаман крынічкі заўсёды застаецца з табой, нагадваючы пра тое, як важна захоўваць гармонію з природай і цаніць кожную кроплю жыцця.