212-214
1. Над якімі пытаннямі прапанаваў задумацца пісьменнік, калі расказваў пра людзей зямлі беларускай?
Пісьменнік прапанаваў задумацца над тым, які ён, беларус, якія ўнікальныя рысы характару, мінулае, сучаснае і будучыня ўласцівыя народу з аднолькавай мовай.
2. Пацвердзіце прыкладамі з тэксту вылучаныя аўтарам рысы характару беларусаў. • Беларус адрозніваецца шчодрасцю, заўсёднай гатоўнасцю прыйсці на дапамогу ў бядзе. • Вызначаецца народ утрапёнай любоўю да працы, нават валовай упартасцю ў ёй. • Натуры беларуса ўласцівы разлік і ашчаднасць. • Вылучаецца беларус і сваёй цярплівасцю, але неабходна адзначыць, што гэта да пары да часу. • Адной з галоўных рыс у характары беларуса з’яўляецца гасціннасць і абыходлівасць з добрымі людзьмі. • Беларус — вялікі аматар пажартаваць з суседа, але яшчэ больш з самога сябе. • Самасуцяшэнне ў спалучэнні з гумарам і стойкасцю, здольнасць знайсці выйсце, хаця б маральнае, з самага безнадзейнага становішча вызначаюць характар беларуса. • Беларусам прыродна ўласціва павага да іншых народаў і памяркоўнасць да таго, хто думае інакш. • Рэаліст у жыцці, беларус — вялікі фантаст, рамантык і летуценнік у марах.
• «Беларус адрозніваецца шчодрасцю, заўсёднай гатоўнасцю прыйсці на дапамогу ў бядзе» — «Калі раней у каго на вёсцы здараўся пажар — вёска талакою ішла красці панскі лес, калі не было свайго, за пару дзён ставіла пагарэльцу новую хату, дзялілася з ім жытам: кожны адсыпаў са сваіх засекаў колькі мог, каб чалавек дажыў да вясны і абсеяўся.»
• «Вызначаецца народ утрапёнай любоўю да працы, нават валовай упартасцю ў ёй.» — аўтар расказвае пра жанчыну з Карэлічаў, якая насадзіла цэлы лес: «Сячы лес, выдзіраць з зямлі карчы, зносіць на межы камяні. Упартасць гэтая ва ўсім. У досыць бязлеснай мясцовасці пад Карэлічамі жанчына надумала сама, адна насадзіць цэлы лес. I насадзіла.»
• «Натуры беларуса ўласцівы разлік і ашчаднасць» — беларусы прывыклі да ашчаднага вядзення гаспадаркі, калі «усё ідзе ў справу»: «Тая самая няшчодрая зямля прывучыла калісьці беларуса да разліку ў вядзенні гаспадаркі, да ашчаднасці, да таго, што "нішто не прападае", усё ідзе ў справу»
• «Вылучаецца беларус і сваёй цярплівасцю, але неабходна адзначыць, што гэта да пары да часу» — аўтар апісвае, як «рахманыя» беларусы падчас акупацыі забілі шмат ворагаў: «Тут ён трохі-трохі памыліўся, крыху недаацаніў рахманага чалавека, які за гады акупацыі забіў цэлую кучу людзей дзейных, прадпрымальных, цвёрдых, жорсткіх, валявых і здатных на ўсё, апранутых у ваенныя мундзіры, у мундзіры СС, фельджандармерыі і гэтак далей, узброеных бязмерна лепшай зброяй.»
• «Адной з галоўных рыс у характары беларуса з’яўляецца гасціннасць і абыходлівасць з добрымі людзьмі» — аўтар апісвае, што нават у звычайныя добрыя часы ўсе, хто прыязджае да беларусаў, адзначаюць гасціннасць: «Але і ў звычайныя добрыя часы ўсе, хто прыязджае да нас, адзначаюць як адну з галоўных рыс — гасціннасць...», «Галоўнае ў нашым характары — гасціннасць добрага да добрых.»
• «Беларус — вялікі аматар пажартаваць з суседа, але яшчэ больш з самога сябе» — аўтар прыводзіць прыклады народных гумарыстычных выказванняў: «Ён назіральны і таму падмячае тыповыя рысы характару людзей.»
• «Самасуцяшэнне ў спалучэнні з гумарам і стойкасцю, здольнасць знайсці выйсце, хаця б маральнае, з самага безнадзейнага становішча вызначаюць характар беларуса» — беларусы з гумарам ставяцца да цяжкасцяў, не губляючы аптымізму.
• «Беларусам прыродна ўласціва павага да іншых народаў і памяркоўнасць да таго, хто думае інакш» — аўтар адзначае, што сумныя выключэнні сапраўды толькі выключэнні, а агульная тэндэнцыя — павага.
• «Рэаліст у жыцці, беларус — вялікі фантаст, рамантык і летуценнік у марах» — аўтар апісвае, як беларусы верылі ў фантастычныя істоты і расказвалі адзін аднаму казкі.
3. На аснове нарыса Уладзіміра Караткевіча напішыце сачыненне «Беларускі нацыянальны характар».
Сачыненне «Беларускі нацыянальны характар»
Беларускі нацыянальны характар – гэта не проста сукупнасць характэрных рыс, а рэальны феномен, які фармуецца пад уплывам гісторыі, традыцый, навакольнага асяроддзя і, вядома ж, самога народа. У эсэ Уладзіміра Караткевіча «Людзі зямлі беларускай» мы бачым яскравы вобраз беларуса, які адлюстроўвае глыбіню і шматграннасць нацыянальнага духу. Караткевіч не проста апісвае, а пранікае ў самую сутнасць беларускага характару, раскрываючы яго ўнікальныя рысы.
Першая і, мабыць, адна з самых відавочных асаблівасцяў беларусаў – гэта іх шчодрасць і гатоўнасць дапамагчы. Гэта не проста ветлівасць ці дабрыня, а глыбокае ўнутранае запатрабаванне падтрымаць іншых. На прыкладах аўтар паказвае, як у цяжкую хвіліну сяло магло аб'яднацца, каб дапамагчы пацярпелым. Падобныя дзеянні не толькі дапамагаюць выжыць, але і ўмацоўваюць грамадскі дух, ствараюць адзінства народа.
Каханне да працы і татальная ўпартасць у ёй – яшчэ адна характэрная рыса. Цяжкая праца на беднай зямлі навучыла беларусаў не здавацца перад абставінамі, а шукаць выйсце з любой сітуацыі. У тэксце Караткевіча ёсць аповед пра жанчыну, якая сваімі рукамі пасадзіла лес. Гэта сведчыць не толькі аб творчым пачатку, але і аб імкненні змяніць свет да лепшага, зрабіць яго больш прыгожым і добразычлівым.
Ашчаднасць і разлік – гэта не пра скупасць, а пра ўменне распараджацца, шанаваць тое, што ёсць. Беларусы ведаюць кошт рэчаў і працуюць, таму нічога не марнуюць дарма. Гэта таксама выцякае з гісторыі і геаграфіі краіны, дзе кожны кавалак зямлі і кожны кавалак хлеба маюць вялізную каштоўнасць.
Караткевіч характарызуе цярпенне і цягавітасць беларусаў не толькі як здольнасць пераносіць цяжкасці, але і як мудрасць чакаць і не спяшацца з высновамі. Гэтыя якасці дапамаглі народу выдужаць і захаваць сваю самабытнасць на працягу стагоддзяў.
Адной з самых яркіх і любімых рыс беларусаў з'яўляецца іх гасціннасць. Гэта не проста гатоўнасць прыняць госця, а жаданне падзяліцца лепшым, што ёсць у доме, нават калі лішкаў няма. Гэтая гасціннасць адлюстроўвае адкрытасць і прыязнасць беларускага народа.
Любоў да гумару і ўменне пасмяяцца з сябе – напэўна, тое, што робіць беларусаў такімі асаблівымі. Нават у самых складаных сітуацыях яны знаходзяць месца для жарту, што дазваляе ім з аптымізмам адносіцца да жыцця.
Павага да іншых народаў і талерантнасць да іншадумцаў сведчыць аб талерантнасці і мудрасці беларускага народа. Нягледзячы на ўсе іспыты, беларусы захавалі спачуванне і гатоўнасць да дыялогу.
У рэшце рэшт, беларускі нацыянальны характар – гэта адлюстраванне гісторыі, традыцый і духу народа. З дапамогай свайго эсэ Уладзімір Караткевіч дазваляе нам зазірнуць у глыбокія воды беларускага характару і зразумець, што ён складаецца не толькі з зямлі і працы, але і з вялікага сэрца, адкрытага свету.
Пытанні і заданні да твора
1. Якія з прачытаных нарысаў цыкла Уладзіміра Караткевіча «Зямля пад белымі крыламі» вам найбольш спадабаліся? Чым могуць ганарыцца беларусы?
Мне найбольш спадабаліся нарысы, дзе расказваецца пра вядомыя гістарычныя месцы і прыроду Беларусі, а таксама пра мастацтва і культуру народа. Беларусы могуць ганарыцца сваёй багатай гісторыяй, культурнай спадчынай, прыроднымі краявідамі і, безумоўна, духам народа, які здольны захаваць і перадаць з пакалення ў пакаленне сваю ўнікальную культуру і традыцыі.
2. Да якога віду прозы (мастацкай, публіцыстычнай, навуковапапулярнай, дакументальнай) можа быць аднесены гэты твор?
Гэты твор можна аднесці да мастацка-этнаграфічнай прозы, бо ён адлюстроўвае этнаграфічныя, культурныя аспекты і прыроду Беларусі ў мастацкай форме.
3. Чаму цыкл нарысаў Уладзіміра Караткевіча — гэта мастацка-этнаграфічны твор? Аргументуйце свой адказ.
Цыкл нарысаў Уладзіміра Караткевіча з'яўляецца мастацка-этнаграфічным творам, бо ў ім аўтар з высокім майстэрствам апісвае этнаграфічныя, культурныя і прыродныя асаблівасці Беларусі, раскрывае дух народа, яго традыцыі і звычаі, а таксама паказвае прыгажосць і ўнікальнасць беларускай зямлі. Твор напоўнены любоўю да роднага краю, інтарэсам да яго гісторыі і культуры.
4. Знайдзіце і зачытайце прыказкі, якія выкарыстоўвае аўтар, характарызуючы жыццё беларусаў. Прывядзіце іншыя прыклады блізкіх па сэнсе трапных выслоўяў.
«Госць як нявольнік: ляжа, хоць і ў пярыну паложаць», «Добра было ў госцях, толькі прынукі не было», «Госць сядзе, куды скажуць, хоць на покуць, а гаспадар, як скула, дзе захоча, там і сядзе».
5. Для самастойнага выканання.
6. Разгадайце крыжаванку па творы Уладзіміра Караткевіча «Зямля пад белымі крыламі».
1. Прыстасаванне для ручнога прадзення кудзелі, воўны – калаўрот.
2. Рэч хатняга ўжытку для прасейвання мукі ў выглядзе шырокага абруча з сеткаю – рэшата.
3. Земляны насып уздоўж сцяны хаты, зроблены для ўцяплення памяшкання – прызба.
4. Драўляная дуга з выемкамі або кручкамі на канцах для пераносу на плячах вёдзер або іншых грузаў – каромысла.
5. Драўляная або металічная пасудзіна, у якой таўкуць што-небудзь таўкачом – ступа.
6. Драўляная, крыху звужаная к верху пасудзіна з прамых клёпак для заквашвання цеста – дзежка.
7. Калектыўная дапамога ў гаспадарчых работах, якая стала народным звычаем – талака.
7. Як змянілася ваша ўяўленне пра беларуса, пра ўвесь наш народ, пра яго матэрыяльную і духоўную культуру пасля знаёмства з творам «Зямля пад белымі крыламі»? Абгрунтуйце сваю думку.
Пасля знаёмства з творам «Зямля пад белымі крыламі» маё ўяўленне пра беларусаў стала больш глыбокім і шырокім. Я пачаў больш адчуваць гордасць за свой народ, яго гісторыю і культуру, зразумеў, насколькі багатая і разнастайная наша спадчына. Цяпер я бачу, як важна захоўваць і перадаваць гэтае багацце будучым пакаленням.
8. Беларусь як суверэнная краіна з багатай гістарычнай і культурнай спадчынай выклікае цікавасць у жыхароў усяго свету. Да нас прыязджаюць з Еўропы, Азіі і Амерыкі, Афрыкі і Аўстраліі. Многія турысты мала знаёмы з Рэспублікай Беларусь. Складзіце спіс турыстычных аб’ектаў, якія б вы параілі наведаць кожнаму госцю нашай краіны. Звярніцеся да інтэрнэт-рэсурсаў, каб пашырыць уласны досвед пра нашу багатую спадчыну, і выкажыце свае прапановы па стварэнні станоўчага іміджу нашай краіны.
Для гасцей Беларусі я б параіў наведаць Нацыянальны парк «Белавежская пушча», Мірскі замак, Нясвіжскі палац, Гродна з яго старажытным цэнтрам і Каложскай царквой, а таксама сталіцу краіны – горад Мінск з яго мемарыяламі, музеямі і сучаснымі арт-прасторамі. Таксама варта адзначыць Аўгустоўскі канал і Гомельскі палацава-паркавы комплекс.