45-46. Цітаўкі

1. Што за чалавек быў дзед Агей? Як склаўся яго лёс? Што пра гэта распавядае аўтар?

Дзед Агей быў старым вартаўніком, якому было за семдзесят. Ён прайшоў шмат выпрабаванняў у сваім жыцці: браў удзел у «царскай» вайне, дзе атрымаў Георгіеўскі крыж, выжыў праз грамадзянскую вайну, падчас калектывізацыі страціў сваю хату і сабаку, які загінуў праз свой язык. У Вялікую Айчынную вайну не вярнуўся з фронту яго сын, а жонку Параску расстралялі немцы. Апошнім часам у яго быў рэўматызм, які даваў знаць болем у спіне, руках і нагах.

2. Чым выкліканы частыя наведванні Кастусём дзеда Агея? Як пры гэтым паводзіў сябе дзед?

Кастусь часта наведваў дзеда Агея па заданню сваіх сяброў, каб «загаворваць» старога вартаўніка і адцягнуць яго ўвагу, калі яны кралі яблыкі з яго сада. Дзед Агей ставіўся да Кастуся добра, бо ён быў яму давяраў і часта бываў у іх доме, а Кастусь быў цярплівым і ўважлівым слухачом.

3. Прыгадайце сустрэчу Кастуся з Валікам каля магазіна. Што прапанаваў Валік сябру? Як Кастусь адрэагаваў на гэту прапанову?

Валік прапанаваў Кастусю ўдзельнічаць у налёце на сад дзеда Агея для крадзяжу яблыкаў. Кастусь у першы момант адмовіўся, бо падазраваў, што дзед можа здагадвацца, хто крадзе яблыкі, але пасля Валік пераканаў яго, абяцаючы бясплатны ўваход на кіно.

4. Як сустрэў хлопчыка дзед Агей? Пра што расказаў яму, калі частаваў госця смажаным салам і хлебам? Прааналізуйце, як трымаўся пры гэтым Кастусь.

Дзед Агей сустрэў Кастуся добразычліва, прапанаваў яму папрацаваць і пачаставаў смажаным салам і хлебам. Расказаў пра свой вопыт выжывання ў ваенны час. Кастусь трымаўся непэўна і нерашуча, ён быў узрушаны і збянтэжаны тым, што адбываецца.

5. Ці здагадваўся дзед Агей, навошта Кастусь прыходзіць да яго ў сад? Чаму стары цярпліва ставіўся да хлопчыка?

Ён цярпліва ставіўся да хлопчыка, бо Кастусь быў яго добрым слухачом і суседам, і, магчыма, дзеду проста быў неабходны кампаніён для размовы.

6. Што адбывалася ў душы Кастуся пасля развітання з вартаўніком? Прачытайце адпаведныя радкі. Чаму, сустрэўшыся з Валікам і Мішам пасля набегу ў сад, Кастусь заплакаў? Што азначаюць слёзы героя? Патлумачце ролю дыялогу паміж дзедам і хлопчыкам.

Пасля развітання з дзедам, Кастусь адчуваў глыбокія пачуцці віны і жалю. Ён заплакаў, бо ўсведаміў, што дзед добры і хворы, і што ён паводзіў сябе няправільна. Слёзы азначаюць яго душэўную баль і каянне. Дыялог паміж дзедам і хлопчыкам выяўляе змяненне адносінаў Кастуся да дзеда і яго ўнутранае праўбаванне.

7. Чаму, на вашу думку, адбыліся змены ў поглядах Кастуся на стасункі з людзьмі? Якую ролю ў жыцці хлопчыка адыграў дзед Агей? Чаму ў той вечар Кастусь не пайшоў у кіно?

Змены ў поглядах Кастуся выкліканыя ўсведамленнем таго, што дзед Агей не заслугоўвае таго, як з ім паводзяць, і што ён з'яўляецца добрым і мудрым чалавекам. Дзед Агей адыграў ролю маральнага арыентыра і далучыў Кастуся да разумення цэннасці стасункаў з людзьмі і адказнасці за свае паводзіны. Кастусь не пайшоў у кіно, бо перажываў за дзеда і яго здароўе пасля набегу.

8. Паразважайце, чаму апавяданне названа «Цітаўкі». Якую іншую назву можна даць твору?

Апавяданне магло быць названа «Цітаўкі», бо гэтыя яблыкі з'яўляюцца ключавым элементам у сюжэце і сімвалам спакусы і віны. Іншую назву твору можна было б даць, напрыклад, «Пазнанне і каянне».

9. Разгледзьце рэпрадукцыю карціны Алены Бархатковай «Познія яблыкі». На мастацкім палатне — восеньскі дзень, празрысты і светлы. На пярэднім плане — рассыпаныя на стале яблыкі і сціплы букецік жоўтых кветак. Побач — адзінокая яблыня. Карціна надзвычай паэтычная, напоўненая пяшчотай, стоенай цішынёй, лёгкім сумам. Звярніце ўвагу на кампазіцыю, вобразы, дэталі, на падбор фарбаў. Ці сугучныя па настроі палатно жывапісу і літаратурны твор?

Карціна «Познія яблыкі» перадае спакой, глыбіню і лёгкі сум, што адгукаецца з настроем літаратурнага твору. Обедзве працы маюць элементы задумы, прыроднай прыгажосці і рэфлексіі. Кампазіцыя, дэталі і падбор фарбаў на малюнку выклікаюць асацыяцыі з восеньскім перыядам, што адпавядае часу дзеянняў у апавяданні.

10. Складзіце план твора і падрыхтуйце пераказ аднаго з эпізодаў.

1) Апісанне будкі і сада дзеда Агея.

2) Прычыны візітаў Кастуся ў сад.

3) Сустрэча з Валікам і план набегу.

4) Частаванне Кастуся дзедам і яго расказы.

5) Набег на сад і пагоня дзеда.

6) Унутраныя перажыванні Кастуся і змена поглядаў.

7) Фінал: рашэнне Кастуся не ісці ў кіно.