140

3. Ахарактарызуйце першага настаўніка Даніка. Што гэта за чалавек? Як ён стаў панам?

Першы настаўнік Даніка – пан Цаба, чалавек з багатай сям'і, які вучыўся ў Нясвіжы, па-руску. Ён стаў панам, бо ажаніўся з пані, якая была сястрой паліцыянта, і ўгрунтаваўся ў гэтым становішчы.

4. З якімі цяжкасцямі ў навучанні на польскай мове сутыкнуўся Малец у школе?

Малец сутыкнуўся з цяжкасцямі ў навучанні на польскай мове, такімі як незразумелыя зычныя звукі, якія трэба было вымаўляць асаблівым спосабам.

5. Чаму хлопчыку хацелася чытаць кнігі на роднай мове? Што агульнага было ў Даніка з героем верша Янкі Купалы (гл. с. 110)? Зачытайце адпаведныя радкі.

Хлопчыку хацелася чытаць кнігі на роднай мове, таму што ён хацеў адчуваць сувязь з родным краем і героямі, якія, як і ён, перажывалі горкую долю. Агульнага ў Даніка з героем верша Янкі Купалы было тое, што яны абодва былі пастушкамі і перажывалі цяжкасці жыцця. Радкі з верша: "Як у служкі сходзяць леты – Ў пастуха, Пытай, маці, птушкі гэтай – Канюха. Запытайся гэтай хмары – Гэтых слёз; Гэтай кветкі на папары – Гэтых лоз; Гэтай грушы сярод поля I балот: Яны ўсе аб маёй долі Вядуць шчот."

6. Як успрынялі вучні з’яўленне ў школе буквара «Зорка» на беларускай мове? Чаму?

Вучні радасна ўспрынялі з’яўленне ў школе буквара «Зорка» на беларускай мове, таму што гэта значыла, што яны змогуць вучыцца на сваёй роднай мове, якая была ім бліжэй і больш зразумела.

7. Прачытайце дыялог пана Цабы і Даніка. Якія рысы характару кожнага з герояў раскрываюцца ў час размовы?

У час размовы раскрываюцца рысы характару пана Цабы, які паказаў сябе аддаленым ад сваіх вучняў і не ўмеючым зразумець іх патрэбы, і Даніка, які быў незалежным і не хацеў адкрываць свайго сапраўднага настаўніка.

Пытанні і заданні да раздзелаў 5–8

1. Па якой прычыне Данік вымушаны другі год сядзець у трэцім класе?

Данік вымушаны другі год сядзець у трэцім класе, паколькі ў іхнім парадку было заведзена, што хто не адходзіць у школу да чатырнаццаці гадоў, той павінен плаціць штраф або адседжваць у каталажцы пры гміне. Мама Даніка не магла плаціць штраф, таму хлопец вымушаны хадзіць другую зіму ў трэці клас.

2. Чаму кіраўнік местачковай сямігодкі так лёгка адмовіўся ад самага здольнага вучня?

Кіраўнік местачковай сямігодкі лёгка адмовіўся ад самага здольнага вучня, Даніка, пасля таго як даведаўся пра яго беднасць і статус сіроты, разглядаўшы гэта як перашкоду для вучобы ў чацвёртым класе.

3. За што любілі пані Мар’ю яе вучні?

Вучні любілі пані Мар’ю, бо яна была добрая, вясёлая і не такая, як іншыя настаўнікі, у тым ліку яе муж, пан кіраўнік, які быў маўклівым і нават страшнаватым.

4. Якія душэўныя якасці настаўніцы праявіліся ў час чытання твораў Генрыка Сянкевіча «Янка-музыка» і Цёткі «Міхаська»? Чаму настаўніца чытала менавіта іх на беларускіх гадзінах?

Душэўныя якасці настаўніцы праявіліся ў час чытання твораў, калі яна чытала ім творы, якія датычыліся тэмы беднасці і цяжкага жыцця, з улікам таго, што ў школе вучыліся амаль адны беларускія дзеці з мястэчка і вёсак. Выбар гэтых кніг мог быць звязаны з жаданнем настаўніцы дапамагчы дзецям лепш зразумець і адчуць беларускую літаратуру і сваю гісторыю.

5. Як складваліся ўзаемаадносіны Даніка са сваёй настаўніцай? Чаму напачатку пані Мар’я палічыла Даніка няўважлівым і недысцыплінаваным? Назавіце сапраўдную прычыну такіх паводзін на ўроку.

Узаемаадносіны Даніка са сваёй настаўніцай складваліся складана: на пачатку пані Мар’я палічыла Даніка няўважлівым і недысцыплінаваным, таму што ён не мог сасяродзіцца на ўроку і рабіць заданні, як астатнія вучні. Сапраўдная прычына такіх паводзін заключалася ў глыбокім эмацыянальным перажыванні Даніка падчас прачытання гісторый пра Міхаську і Янку, якія зачапілі яго душу.

6. Што можна сказаць пра галоўнага героя, які падчас прачытання твораў так эмацыянальна ўспрыняў гісторыі жыцця Міхаські і Янкі? Паразважайце, якая душа ў хлопчыка і як цяжка было яму раскрыць свае здольнасці ў той час. Выкарыстайце словы, што Янка Брыль сказаў пра свайго героя: «Данік з “Сірочага хлеба”, вядома, не я, а тып, або заяўка на яго, мілы сябар майго дзяцінства, якога я зляпіў з многіх знаёмых хлопчыкаў, дадаўшы трохі і свайго. Свайго найбольш...». Ці згодны вы, што за вобразам аднаго падлетка можна разгледзець тыповыя рысы ўсяго пакалення?

Галоўны герой, Данік, меў добрую, чулую душу, і яму было цяжка раскрыцца ў тым сацыяльным і адукацыйным асяроддзі, якое існавала ў яго час. Яго эмацыянальныя адгукі на чытанае сведчаць аб глыбокай спачувальнасці і здольнасці адчуваць болю іншых. Можна згадзіцца з Янкам Брылем, што за вобразам галоўнага героя можна разгледзець рысы ўсяго пакалення беларусаў таго часу.